Stockholm; Yer Altı Şehri, Galeri, Metro Bir Arada

İçerideki yürüyen merdivenler olmasa kolayca Kapadokya’daki Derinkuyu’ya geldim diyebilirdim. Oysa aşağı doğru indikçe sanatsal bir hareketin oluşumu hızla sizi yeni bir deneyime doğru ilerlediğinize ikna ediyor. 

Evet kim bilir kaçıncı gelişim Stockholm'e ve kaçıncı es geçişim bu dünyaca ünlü metro istasyonlarını.  Her seferinde bir mazereti olur ya insanın benimki öyle bile değil. Ben bu istasyonların böylesine ünlü olduğundan bihaber  kendime kızmalıyım değil mi? İnanın ben de kendime hiç kıyak geçmiyorum girdiğim her istasyonda her seferinde daha da çok kızıyorum niye önce gelmedim diye.

Gamla Stan’ın ara sokaklarında bir aşağı bir yukarı volta atmaktan, Södermalm’in kafelerinde çene çakmaktan ve 40 yıllık Richie Bar’da sabahlamaktan vakit bulamadım sanırım. Evet o gün Stockholmlu arkadaşım Joel Rapi’ye “Bugün hiç kaytarma, bana Stockholm metrosunu gezdireceksin.” dediğimde, “Hepsini mi?” diye cevaplıyor hemen Joel. “En güzellerini ve özellerini lütfen.” diyorum. Ve Kungstradgarden istasyonunun önünde buluşarak başlıyoruz. (Şimdiden tüm zorluklara rağmen okuyacağınız istasyon isimleri için afedersiniz). 

Metronun Hikâyesi Nasıl Başladı?

Stockholm metrosu için ilk çalışmalar 1940 yılında başlamış. Ancak ilk istasyon olan T-Centralen’in açılması 1950 yılında gerçekleşebilmiş. Son eklenen istasyon ise 1994 yılında açılan Skarpnäck istasyonu. Toplamda var olan 100 istasyondan 53’ü yer üstünde hizmet verirken 47’si yer altında hizmet veriyor. Toplam uzunluğu 105 km olan Stockholm metrosu aynı zamanda dünyanın en uzun sanat galerisi olarak biliniyor. 100 istasyondan 90’ı; tablo, resim, çizim ve heykel gibi değişik sanat eserleriyle süslenmiş ve bu eserlerde yaklaşık 150 sanatçının imzası var. Vera Nilsson ve Siri Derkert gibi sanatçılar 1950’li yıllardan sonra başlattıkları sanatsal çalışmalar ile Stockholm metrosunun bugünkü halini alıp bir sanat galerisine dönüşmesinde etkili olmuşlar.

50’ler 
150’den fazla sanatçı, yüzlerce siyasetçi, mühendis, mimar ve sivil hizmetlinin eserlerinin yer aldığı Stockholm Metrosu her durakta farkındalık yaratıyor. Başkentte Slussen ile Skanstull arasındaki karşılıklı seyir 1933’ten beri yapılıyor. Sanatın yer altı yolculuğunun başlaması ise 1957 yılında. Aslında “halk için sanat” tartışmaları İsveç’te de 19’uncu yüzyıldan beri süregelen bir konu. Sanatı halkın ayağına götürme fikrinin (kısmen de olsa) babası, ünlü İsveçli yazar August Strindberg. İsveçli aydınlar Moskova metrosundan da ilham almış. Yalnız Moskova metrosunu da geçtiğimiz yıl gezmiştim, ikisi arasında sanatsal hiç bir benzerlik yok. 

1950’lerin ünlü İsveçli sanatçıları Vera Nilsson ve Siri Derkert metro sanat buluşmasına önayak olan en önemli iki isim. 18 Nisan 1955’te biri Sol Parti, diğeri ise Sosyal Demokratik Parti tarafından Stockholm Şehir Konseyi’ne sunulan iki teklif de kısa sürede onaydan geçince, arkasına çifte parti desteğinin rüzgârını da alan hareket vakit kaybetmeden işe koyulmuş. 1957’de sanatla tanışan ilk durak T-Centralen merkez istasyonu olmuş. Hemen ertesi yıl düzenlenen yarışma, sanatçı mimar ve mühendisleri bir araya getiren bir platform olarak başlatıldıysa da, ortaya çıkan fikirlerin “uçukluğu” neticesinde işin gerçekliğe dökülmesinin o kadar kolay olmamış. T-Centralen bugün hâlâ kendine özgü dinlendirici atmosferiyle yolcuları sanatla buluşturan bir sığınak olmaya devam ediyor.

Stockholm Metro ağının ilk hattı olan Yeşil Hat, 1950’lerden günümüze uzanan tarihi bir yol adeta. 1950’lerde inşa edilen durakların önemli kısmı Peter Celsing imzasını taşıyor. 1950’lerin metro istasyonlarını bugün hâlâ en iyi yansıtan örnekler olarak Hötorget, Rådmans Gatan ve St Eriksplan biliniyor. Kayaları delerek tünel kazma teknolojisinin hız kazanmasıyla 1960’lı yıllar Stockholm Metrosu için süratli gelişimlerin yaşandığı bir dönem olmuş. Neredeyse tamamı bu yıllarda inşa edilen Kırmızı Hat’ın durakları yer altında. Bu döneme damgasını vuran özelliklerden bir diğeri de, fayans kullanımının yerini renkleri toprak tonlarında karolara bırakmış olması. bunların en iyi örnekleri ise; Östermamstorg, Mariatorget, Hornstull ve Mälarhöiden.